Słowa kluczowe
grób
znieważenie
cześć
Jak cytować
Abstrakt
W artykule przedstawiono, w jaki sposób kryminalizowane były zachowania skierowane przeciwko zwłokom ludzkim lub miejscom ich spoczynku na ziemiach polskich i jakie regulacje prawnokarne obowiązywały na ziemiach polskich w XIX wieku. Pokazano, jaki wpływ miały kultura, religia i zwyczaje danej epoki historycznej na stosunek ludzi do zwłok ludzkich lub miejsc ich spoczynku, a także na odpowiednie regulacje prawne. Jak wskazuje Juliusz Makarewicz, przestępstwa, których przedmiotem czynności wykonawczej jest ciało zmarłego człowieka, jego grobu lub innego miejsca spoczynku są jednymi z najstarszych czynów zabronionych, a zarazem jednymi z najsurowiej karanych w początkowych etapach rozwoju społecznego. Było to spowodowane wierzeniem, że naruszenie zwłok lub miejsca ich spoczynku zaburza równowagę między światem żyjących i zmarłych, a co za tym idzie sprowadza niebezpieczeństwo na całe społeczeństwo. Artykuł stanowi ponadto próbę wykazania, że historia, religia i kultura są czynnikami prawotwórczymi.
Bibliografia
Allgemeines Landrecht für die Königlich Preussischen Staaten [C. Koch, Allgemeines Landrecht für die Preußischen Staaten: unter Andeutung der obsoleten oder aufgehobenen Vorschriften und Einschaltung der jüngeren noch geltenden Bestimmungen, herausgegeben und mit Kommentar in Anmerkungen, Berlin 1856].
Code pénal de 1810 [Code pénal de l'empire français. Edition conforme à celle de l'imprimerie impériale, Paris 1810].
Constitutio Criminalis Carolina [J. Kohler, W. Scheel, Die Peinliche Gerichtsordnung Kaiser Karls V. Constitutio Criminalis Carolina, Halle 1900].
Constitutio Criminalis Theresiana [Constitutio criminalis Theresiana, oder, Der Römisch-Kaiserl. zu Hungarn und Böheim &c. &c. Königl. Apost. Majestät Mariä Theresiä, Erzherzogin zu Oesterreich, &c. &c. Peinliche Gerichtsordnung, Wiedeń 1769].
Josephinisches Strafgesetz [Allgemeines Gesetzbuch über Verbrechen und derselben Bestrafung (Strafgesetzbuch 1787) – Geschichte: Patent vom 13. Jänner 1787, JGS. 611/1787, Reichenau im Mühlkreis 2016].
Kodeks karny Asturii [Bundesgesetz vom 23. Jänner 1974 über die mit gerichtlicher Strafe bedrohten Handlungen (Strafgesetzbuch – StGB) StF: BGBl. Nr. 60/1974 (NR: GP XIII RV 30 AB 959 S. 84. BR: S. 326. NR: Einspr. d. BR: 1000 AB 1011, S. 98].
Kodeks karny Indii [W. Morgan, G. Macpherson, Indian Penal Code, Act No. 45 of 1860, Kalkuta 1863].
Kodeks karny Meksyku [Código Penal Federal, Diario Oficial de la Federación el 14 de agosto de 1931, DOF 08-05-2023].
Kodeks karny Rzeszy Niemieckiej z 15 maja 1871 roku [P. Daude, E. Daude, Das Strafgesetz-
buch für das Deutsche Reich vom 15. Mai 1871, Berlin 1920].
Kodex Kar Głównych i Poprawczych, Warszawa 1847.
Kodex karny dla państw pruskich z roku 1851. Ze zmianami, jakie przez ustawy z dnia 9 marca 1853 r. z dn. 14 kwietnia 1856 r. i z dn. 30 maja 1859 r. poczynione w nim zostały tudzież Ustawa przechodnia, Kodex rzeczony wprowadzająca i Ustawy, takową uzupełniające, lub zmieniające niemniej Ustawy, z Kodexem Karnym w związku będące, Warszawa 1862.
Kodex karzący dla Królestwa Polskiego: z dodaniem praw kryminalnych późniey uchwalonych, reiestru porządkowego i alfabetycznego, przypisków wskazuiących artykuły związek z sobą maiące, Warszawa 1830.
Powszechna Ustawa Karna Austriacka z dnia 27 maja 1852 r., t. II, Kraków 1880.
Soborowe ułożenie (Соборное уложение) [M. Tichomirow (М. Тихомиров), P. Epifanow
(П. Епифанов), Соборное уложение 1649 года. Учебное пособие для высшей, Moskwa 1961].
Statuty Litewskie (1589) [I. Lappo, Lietuvos Statutas 1588 metų Litovskìj statut 1588 goda, t. 2: Tekstas; Litovskìj statut 1588 goda, Kaunas 1938].
Strafgesetz [Das Strafgesetz über Verbrechen, Vergehen und Uebertretungen, vom 27. Mai 1852, R. G. B. Nr. 117: und, das Pressgesetz vom 17. Dezember 1862, R. G. B. 1863 Nr. 6: sammt den ergänzenden und erläuternden Gesetzen und Verordnungen, unter Anführung einschlägiger Beschlüsse und Entscheidungen des Obersten Gerichts- und Cassationshofes, Wiedeń 1884].
Strafgesetz uber Verbrechen und schwere Polizeiubertretungen [S. Blumentritt, Das österreichische Strafgesetz über schwere Polizei-Übertretungen vom 3. September 1803, sammt den hiezu bis Mai 1844 nachträglich erschienenen Gesetzen und Verordnungen. 2., umgearb. u. verm. Aufl, Wiedeń 1846].
Zbiór ustaw o karach dla Galicyi Zachodniey, Wiedeń 1796.
Zwód Praw Imperium Rosyjskiego (Свод законов Российской империи) [Сводъ законовъ Россійской имперіи: повельніемъ Государя Императора Николая Павловича составленный, t. XV, Petersburg 1833; Сводъ законовъ Россійской имперіи: повельніемъ Государя Императора Николая Павловича составленный, t. XV, Petersburg 1857–1868].
Uchwała SN z 29 października 2012 r., sygn. I KZP 12/12, LEX nr 1227992.
Wyrok ETPC z 21 listopada 2013 r. ws. Putistin vs. Ukraina, 16882/03.
Wyrok ETPC z 9 grudnia 2014 r. ws. Dzhugashvili vs. Rosja, 41123/10.
Wyrok ETPC z 12 stycznia 2016 r. ws. Genner vs. Niemcy, 55495/08.
Wyrok SA w Warszawie z 19 września 2018 r., sygn. VI ACa 595/17, LEX nr 2593593.
Wyrok SN z 25 marca 1938 r., sygn. III K 2547/37, LEX nr 75331.
Wyrok SN z 20 maja 1948 r., sygn. WaK 178/48, LEX nr 1674301.
Wyrok SN z 19 lutego 1958 r., sygn. IV 664/57, OSN, PG 1958, nr 10. DOI: https://doi.org/10.25291/VR/1958-VR-664
Wyrok SN z 26 stycznia 1959 r., sygn. IV K 1144/58, OSN, PG 1959, nr 4.
Wyrok SN z 10 lutego 2016 r., sygn. I CSK 231/15, OSNC-ZD 2017/3/50.
Berent M., O wątpliwych podstawach karalności tzw. nekrofilii właściwej w Polsce. Zarys stanowiska własnego na tle art. 262 k.k. [w:] M. Kowalczyk, A. Kinas-Zalewska (red.), Zbrodnia, kara, nadzieja. Wybrane niektóre rodzaje przestępstw, ich aspekty prawne i resocjalizacyjne, Jastrzębie Zdrój 2012.
Blok J., Solon’s Funerary Laws: Questions of Authenticity and Functions [w:] J. Blok, A. Lardinois (red.), Solon of Athens. New Historical and Philological Approaches, Leiden 2006. DOI: https://doi.org/10.1163/9789047408895
Bobrowski P., Czekaj-Zastawny A., Schild R., Wendorf F., Najstarsze kurhany świata. Neolityczny kompleks ceremonialny z Nabta Playa na Pustyni Zachodniej w Egipcie [w:] H. Kowalewska-Marszałek, P. Włodarczak (red.), Kurhany i obrządek pogrzebowy w IV–II tysiącleciu p.n.e., Warszawa 2011.
Bojarski T., Odmiany podstawowych typów przestępstw w polskim prawie karnym, Warszawa 1982.
Borecki P., Winiarczyk-Kossakowska M. (red.), Prawo pogrzebowe. Wybór źródeł, Warszawa 2012.
Claudius Praenestinus Aelianus, Opowiastki rozmaite. Listy wieśniaków, tłum. M. Borowska, Warszawa 2005.
Czyż A., Pacowska „pompa funebris” – pamięć o zmarłych jako element propagandy rodu [w:] A. Jankowski (red.), Cywilizacja prowincji Rzeczypospolitej szlacheckiej. Cykl. 2: Nie wszystek umrę: pamięć o zmarłych w kulturze staropolskiej, Bydgoszcz 2015.
Dobozy M., The Saxon Mirror. A „Sachsenspiegel” of the Fourteenth Century, Philadelphia 2014.
Drążkowska A. (red.), Kultura funeralna elit Rzeczypospolitej od XVI do XVIII wieku na terenie Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Próba analizy interdyscyplinarnej, Toruń 2015.
Fedorszczak T., Przestępstwa przeciwko religii na ziemiach polskich w latach 1918–1998 [w:] J. Koredczuk i in. (red.), Prawo wyznaniowe. Przeszłość i teraźniejszość, Wrocław 2008.
Fischer A., Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego, Lwów 1921.
Frankowska M., Mitologia Azteków, Warszawa 1987.
Grzendzicki Ł., Koncepcje śmierci w religii wybranych starożytnych cywilizacji, „Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie” 2011, nr 17, s. 59–93.
Grzybowski S., Ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1957.
Halberda J., Historia prawa sądowego. Repetytorium, Warszawa 2006.
Huber S., Państwo Inków, Warszawa 1968.
Jakimowicz-Shah M., Jakimowicz A., Mitologia indyjska, Warszawa 1982.
Janyga W., Przestępstwo obrazy uczuć religijnych w polskim prawie karnym w świetle współczesnego pojmowania wolności sumienia i wyznania, Warszawa 2010.
Jarczykowa M., Przy pogrzebach rzeczy i rytmy. Funeralia Radziwiłłowskie z XVII wieku, Katowice 2012.
Jońca M., Przestępstwo znieważenia grobu w rzymskim prawie karnym, Lublin 2013.
Justyniarska-Chojak K., Pamięć o zmarłych w siedemnastowiecznych testamentach mieszczańskich z terenu Małopolski [w:] A. Jankowski (red.), Cywilizacja prowincji Rzeczypospolitej szlacheckiej. Cykl. 2: Nie wszystek umrę: pamięć o zmarłych w kulturze staropolskiej, Bydgoszcz 2015.
Kerrigan M., Historia śmierci. Zwyczaje i rytuały pogrzebowe od starożytności do czasów współczesnych, Warszawa 2009.
Kieniewicz J., Historia Indii, Wrocław 1980.
Kochanowski J., Przestępstwa kwalifikowane przez następstwa w kodeksie karnym, „Prokuratura i Prawo” 1972, nr 1, s. 62–70.
Kolankiewicz L., Dziady. Teatr Święta Zmarłych, Gdańsk 1999.
Kruczoń E., Przestępstwo obrazy uczuć religijnych, „Prokuratura i Prawo” 2011 nr 2, s. 38–59.
Kubicki T.K., Statuty Kazimierza Wielkiego, Łódź 1995.
Makarewicz J., Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1932.
Makarewicz J., Wstęp do filozofii prawa karnego, Lublin 2009.
Małecki M., Prawo karne krzyżowców. Kodeks karny z Nabulusu 1120, Zabrze – Tarnowskie Góry 2012.
Manteuffel T., Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 1995.
Mazurkiewicz J., Non omnis moriar. Ochrona dóbr osobistych zmarłego w prawie polskim, Wrocław 2010.
Mirgos Z., Przestępstwa przeciwko uczuciom religijnym w polskim kodeksie karnym z 1932 r., „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1982, t. 37, s. 194–199.
Moniuszko A., O problematyce przysięgi w dawnym prawie polskim, „Kwartalnik Historyczny” 2019, t. CXXVI, z. 2, s. 315–336. DOI: https://doi.org/10.12775/KH.2019.126.2.04
Muc A., Śmierć i pogrzeb w chrześcijańskim Egipcie (IV–VIII w.), „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 2012, nr 45/2, s. 245–256.
Ogarek-Czoj H., Mitologia Korei, Warszawa 1988.
Rominkiewicz J., Ateńskie prawo pogrzebowe, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 2015, No 3674, Prawo CCCXIX, s. 11–34.
Salmonowicz S., Prawo karne oświeconego absolutyzmu: z dziejów kodyfikacji karnych przełomu XVIII–XIX w., „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 1971, nr 2, s. 1–293.
Semkowicz W., Nagana i oczyszczenie szlachectwa w Polsce XIV i XV wieku, Lwów 1899.
Sójka-Zielińska K., Idea „kodyfikacji” w kulturze prawnej europejskiego oświecenia, „Zeszyty Prawnicze UKSW” 2010, nr 10(1), s. 7–21. DOI: https://doi.org/10.21697/zp.2010.10.1.01
Stefański R., Przestępstwo znieważenia zwłok, prochów ludzkich lub grobu (art. 262 k.k.), „Prokuratura i Prawo” 2004, nr 10, s. 19–28.
Strauss J., Human Remains. Medicine, Death, and Desire in Nineteenth-century Paris, New York 2012. DOI: https://doi.org/10.5422/fordham/9780823233793.001.0001
Sułkowski J., Ustawa Karna z dnia 27 maja 1852 r. Część druga o występkach i przekroczeniach, Kraków 1906.
Tazbir J., Okrucieństwo w nowożytnej Europie, Warszawa 1993.
Tomicki R., Drogi w zaświaty. Materiały do eschatologii Azteków, „Polska sztuka ludowa – Konteksty” 1986, t. 40, z. 1–2, s. 109–114.
Wójcik W., Prawo cmentarne w Polsce do połowy XIV wieku, „Polonia Sacra” 1958, nr 10, s. 165–218.
Wolski J., Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 1994.
Wolter W., Nauka o przestępstwie. Analiza prawnicza na podstawie przepisów części ogólnej kodeksu karnego z 1969 r., Warszawa 1973.
Wolter W., Z rozważań nad kwalifikowanymi typami przestępstw, „Prokuratura i Prawo” 1972, nr 8–9, s. 25–33.
Zawadzki D., Sądownictwo szlacheckie XVI–XVIII wieku w opiniach ,,panów braci’’ (praca magisterska), Białystok 2009, https://pbc.biaman.pl/Content/11159/PDF/Sadownictwo%20szlacheckie%20XVI-VIII%20wieku%20w%20opini%20,,panow%20braci’’.pdf.
Zoll F., Prawo cywilne, t. I, Poznań 1931.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Michał Najman
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.