Słowa kluczowe
indignitas
dziedziczenie
prawo rzymskie
prawo spadkowe
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 75
Liczba pobrań: 92
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest analiza przyczyn niegodności dziedziczenia w rzymskim prawie spadkowym. Ukazano w nim charakter prawny indignitatis i postawiono tezę, że niegodność dziedziczenia w prawie rzymskim nie zawsze prowadziła do konfiskaty dóbr spadkowych przez skarb cesarski. Analizie poddane zostały różne przypadki niegodności dziedziczenia, które ujęto w siedem zestawów przyczyn: spowodowanie śmierci spadkodawcy; brak pomszczenia śmierci spadkodawcy; naruszenie swobody testowania; kwestionowanie testamentu; okazanie zmarłemu spadkodawcy braku szacunku; postępowanie sprzeczne z obowiązkami testamentowymi, prawem lub dobrymi obyczajami; zmiana woli testatora. Rzymska indignitas była instrumentem korygowania prawa spadkowego odwołującym się do sprawiedliwości. Początki niegodności wyznaczały względy etyczne. W prawie klasycznym rozszerzanie przyczyn niegodności dziedziczenia motywowano względami fiskalnymi, w prawie poklasycznym nastąpił częściowy powrót do korzeni aksjologicznych. Katalog przyczyn niegodności był bardzo szeroki, co pozwalało elastycznie reagować na niesprawiedliwość w prawie spadkowym. Zdaniem autora doświadczenie prawa rzymskiego przemawia za ustanowieniem szerokiego katalogu przyczyn niegodności we współczesnym prawie cywilnym.
Bibliografia
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1615). DOI: https://doi.org/10.62627/PPE.2023.039
Badian E., Quintus Caecilius Metellus Celer. Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/biography/Quintus-Caecilius-Metellus-Celer.
Berger A., Encyclopedic dictionary of Roman law, Philadelphia 1953. DOI: https://doi.org/10.2307/1005773
Cytowska M., Szelest H., Literatura rzymska: okres cesarstwa, Warszawa 1992.
Dernburg H., Pandekten, t. 3: Familien- und Erbrecht, Berlin 1901.
Dębiński A., Misztal-Konecka J., Wójcik M., Prawo rzymskie publiczne, Warszawa 2017.
Dworkin R., Biorąc prawa poważnie, tłum. T. Kowalski, Warszawa 1998.
Giaro T., Rzymski zakaz nadużycia praw podmiotowych w świetle nowej jurysprudencji pojęciowej, „Zeszyty Prawnicze” 2006, nr 6/1, s. 279–300. DOI: https://doi.org/10.21697/zp.2006.6.1.15
Goria F., Studi sul matrimonio dell’adultera nel diritto giustinianeo e bizantino, Torino 1975.
Grebieniow A., Tracce di patti successori nell’editto di Giustiniano ‘De Armeniorum successione’ del 535 [w:] I. Fargnoli (red.), Scripta extravagantia. Studi in ricordo di Ferdinando Zuccotti, Milano 2024, s. 425–440.
Guasco A., L’indegnità a succedere: tra bona ereptoria e „diritto di rappresentazione”, Napoli 2018.
Halbwachs V., § 33 Ehe und andere Formen der Lebensgemeinschaft [w:] U. Babusiaux, Ch. Baldus, W. Ernst, F. Meissel, J. Platschek, T. Rüfner (red.), Handbuch des Römischen Privatrechts, t. 1, Tübingen 2023, s. 827–857.
Håkanson L., Die quintilianischen Deklamationen in der neueren Forschung [w:] H. Temporini, W. Haase (red.), Aufstieg und Niedergang der Römischen Welt, cz. II, t. 32/4: Sprache und Literatur (Literatur der Julisch-Claudischen und der Flavischen Zeit [Forts.]), Berlin – New York 1986, s. 2272–2306. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110890785-004
Index interpolationum, t. 2, Weimar 1931, t. 3, Weimar 1935.
Jurewicz O. (na podstawie słownika Z. Węclewskiego), Słownik grecko-polski, t. 1: A–K, Warszawa 2000.
Kaser M., Das römische Privatrecht, t. 1: Das altrömische, das vorklassische und klassische Recht, München 1971.
Kaser M., Das römische Privatrecht, t. 2: Die nachklassischen Entwicklungen, München 1959.
Keller F.L. von, Institutionen. Grundriss und Ausführungen, Leipzig 1861.
Kulawiak-Cyrankowska J., Quasi indignitas w rzymskim prawie klasycznym, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2021, t. CXVIII, s. 25–44. DOI: https://doi.org/10.26485/SPE/2021/118/2
Kuryłowicz M., Wiliński A., Rzymskie prawo prywatne: zarys wykładu, Warszawa 2021.
Lenel O., Palingenesia iuris civilis, t. 1, Lipsiae 1889.
Litewski W., Historia źródeł prawa rzymskiego, Warszawa – Kraków 1989.
Longchamps de Bérier F., Law of succession: Roman legal framework and comparative law perspective, Warszawa 2011.
Longchamps de Bérier F., The Historical Lawyer and the Goals of Legal Education, „Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu” 2022, nr 72(3), s. 777–797. DOI: https://doi.org/10.3935/zpfz.72.3.01
Mackeldey F., Lehrbuch des heutigen Römischen Rechts, t. 2, Gießen 1842.
Mommsen Th., Krüger P. (red.), Corpus Iuris Civilis, Berolini 1893.
Mularski K., Kilka uwag o granicach prawa i dyskusji nad tymi granicami [w:] R. Szczepaniak (red.), Problemy pogranicza prawa cywilnego. Boundary problems of civil law, Warszawa 2022.
Palmirski T. (red.), Digesta Iustiniani = Digesta Justyniańskie. Tekst i przekład, t. 5.1: Księgi 28–32, Kraków 2015.
Palmirski T. (red.), Digesta Iustiniani = Digesta Justyniańskie. Tekst i przekład, t. 5.2: Księgi 33–36, Kraków 2015.
Plezia M. (red.), Słownik łacińsko-polski, t. 1: A–C, Warszawa 1959.
Pringsheim F., ‘Animus’ in Roman Law [w:] F. Pringsheim, Gesammelte Abhandlungen, t. 1, Heidelberg 1961, s. 300–338.
Rüfner T., § 52 Erbfähigkeit [w:] U. Babusiaux, Ch. Baldus, W. Ernst, F. Meissel, J. Platschek, T. Rüfner (red.), Handbuch des Römischen Privatrechts, t. 1, Tübingen 2023, s. 1280–1310.
Rüfner T., § 53 Testamentarische Erbfolge [w:] U. Babusiaux, Ch. Baldus, W. Ernst, F. Meissel, J. Platschek, T. Rüfner (red.), Handbuch des Römischen Privatrechts, t. 1, Tübingen 2023, s. 1311–1328.
Schiavo S., Sulla revocatio in servitutem dei liberti ingrati in alcuni rescritti tardoclassici, „Tesserae Iuris” 2022, nr III.2, s. 105–130.
Sondel J., Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 2009.
Sorka K., Interpolacje „Digestów” justyniańskich. Rys historyczno-metodologiczny, „Forum Prawnicze” 2017, nr 5 (43), s. 54–68.
Vangerow K.A. von, Lehrbuch der Pandekten, t. 2, Marburg und Leipzig 1867.
Voci P., Diritto ereditario romano, t. 1, Milano 1967.
Wiewiorowski J., Niektóre ograniczenia swobody zawierania małżeństw w rzymskim prawie poklasycznym na przykładzie dowódców wojskowych w stopniu „dux”, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2002, t. 7, s. 25–43. DOI: https://doi.org/10.18778/7171-529-3.03
Windscheid B., Lehrbuch des Pandektenrechts, t. 3, Frankfurt am Main 1887.
Zabłocka M., Zmiany w ustawach małżeńskich Augusta za panowania dynastii julijsko-klaudyjskiej, „Prawo Kanoniczne” 1987, nr 1–2, s. 151–178. DOI: https://doi.org/10.21697/pk.1987.30.1-2.10
Zimmermann F., Zur Revision der Lehre von der Indignität, „Archiv für practische Rechtswissenschaf” 1880, nr 12, s. 355–390.
Zimmermann R., Compulsory Heirship in Roman Law [w:] K. Reid, M.J. de Waal, R. Zimmermann (red.), Exploring the Law of Succession: Studies National, Historical and Comparative, Edinburgh 2007, s. 27–48. DOI: https://doi.org/10.3366/edinburgh/9780748632909.003.0012
Zimmermann R., ‘Unworthiness’ in the Roman Law of Succession [w:] A. Burrows, D. Johnston, R. Zimmermann (red.), Judge and Jurist: Essays in Memory of Lord Rodger of Earlsferry, Oxford 2013, s. 325–344. DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199677344.003.0028
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Kamil Gryczyński
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.