Słowa kluczowe
miecz
Groicki
Jaskier
Szczerbic
Jak cytować
Abstrakt
W XVI w. w polskich miastach zaczęły powstawać drukowane dzieła prawnicze oparte na prawie magdeburskim. W artykule przeanalizowano je pod kątem obecności odwołań do istotnego w tym prawie symbolu miecza. Użycia słowa miecz/gladius w pracach Cervusa-Tucholczyka, Jaskiera, Cerasinusa, Groickiego i Szczerbica poddano typologii według intensywności sensu symbolicznego („znaczenie dosłowne”, „język i obyczajowość”, „symbol pojęć abstrakcyjnych”). Przeanalizowano przypadki należące do poszczególnych kategorii. Zbadano także ich obecność w poszczególnych tekstach, co doprowadziło do wniosku o zależności intensywności (jakościowej i ilościowej) tych odwołań od stopnia bliskości danego tekstu do Zwierciadła saskiego i Weichbildu oraz od obecności w danym tekście glosy. Postawiono wniosek o nikłej recepcji ideowych treści prawa niemieckiego w miastach polskich. Propozycje wyjaśnienia tego zjawiska odwołują się do 1) braku w Polsce rozróżnienia między miastami dysponującymi i niedysponującymi iure gladii, 2) odmienności struktur politycznych Polski i obszaru niemieckojęzycznego, 3) zakorzenienia symbolu miecza na obszarach niemieckich, wyrażającego się i wtórnie wzmacnianego istnieniem figur Rolandów. Symbolika miecza była zatem w Polsce pozbawiona oparcia w przestrzeni miejskiej i w wyobrażeniach politycznych. Postawiono także tezę, że prawo magdeburskie nie służyło określaniu pozycji polskich miast w szerszej strukturze ani zapewnianiu ideowych podstaw ich funkcjonowania jako wspólnot politycznych.
Bibliografia
Źródła:
Cervus-Jelonek J. Tucholczyk, Farraginis actionum iuris civilis & provincialis, Saxonici, Municipalisque Maydeburgensis: Libri septem: Per Ioannem Cervum Tucholiensem, collecti et revisi, 1540.
Cervus-Jelonek J. Tucholczyk, Farrago actionum juris Magdeburgensis, 1531.
Groicki B., Artykuły prawa magdeburskiego, które zowią Speculum Saxonum, 1558 (red. K. Koranyi, 1954).
Groicki B., Obrona sierot i wdów, 1605 (red. K. Koranyi, 1958).
Groicki B., Porządek sądów i spraw miejskich prawa majdeburskiego, 1559 (red. K. Koranyi, 1953).
Groicki B., Rejestr do Porządku i do Artykułów prawa majdeburskiego i cesarskiego, 1567.
Groicki B., Ten postępek wybran jest z praw cesarskich, który Karolus V cesarz kazał wydac po wszystkich swoich państwiech etc., 1559 (red. K. Koranyi, 1954).
Groicki B., Tytuły prawa majdeburskiego do Porządku i do Artykułów, pierwej po polsku wydanych, w sprawach tego czasu najwięcej kłopotnych z tegoż prawa majdeburskiego przydane, 1567 (red. K. Koranyi, 1954).
Groicki B., Ustawa płacej u sądów w prawie majdeburskim, 1558 (red. K. Koranyi, 1954).
Jaskier M., Juris Municipalis Majdeburgensis Liber vulgo Weichbild nuncupatus ex vetustissimis exemplaribus vigilanti opera nuper latinitatis datus, summaque diligentia recognitus, adjunctis simul glossis et lextus interpretationibs ad id necessariis, 1535.
Jaskier M., Juris provincialis quod Speculum Saxonum vulgo nuncupatus libri tres opera vigilanti in correctiorem redacti materiam, adjuncti simul glossis aliisque additionibus noviter reccollectis pro interpraelatione textus magis neccessariis Annotatainsuper in marginibus habentur loca legum Jurisque municipalis Magdeburg, materiam textus et glossarum approbantia declarantiaque grato lectori magnum afferentia commodum in Reg a Polonie, 1535.
Kirstein M., Enchiridion aliquot locorum communium iuris magdeburgensis, 1556.
Najstarszy zwód prawa polskiego, wyd. J. Matuszewski, 1959.
Ostrowski T., Prawo cywilne, albo szczególne, narodu polskiego ze statutów i konstytucji koronnych i litewskich zebrane, rezolucjami Rady Nieustającej objaśnione, dodatkami z praw kanonicznego, magdeburskiego i chełmińskiego pomno-żone i porządkiem praw rzymskich ułożone, t. 1, 1784.
Szczerbic P., Ius Municipale Ius municipale, to jest prawo miejskie magdeburskie…, wyd. i oprac. G.M. Kowalski, 2011.
Szczerbic P., Speculum Saxonum, 1581.
Opracowania:
Banaszkiewicz J., Pons mercati, gradus lignei, stepen i inne. Uwagi o znaku władzy i prawa słowiańskich miejsc wiecowych [w:] Discernere vera ac falsa. Prace ofiarowane Józefowi Szymańskiemu w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, Lublin 1990.
Bardach J., Recepcja w historii państwa i prawa, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1977, t. XXIX, z. 1.
Bieniarzówna J., Proces ograniczania autonomii miast małopolskich w pierwszej połowie XVI w., „Małopolskie Studia Historyczne” 1963, t. VI, z. 1/2.
Bogucka M., Samsonowicz H., Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Kraków 1986.
Bojarski W., Naworski Z., Jan Jelonek Cervus z Tucholi i jego twórczość prawnicza. Ustrój sądów i prawo procesowe, Toruń 1993.
Bukowska K., O recepcji prawa rzymskiego w prawie miejskim w dawnej Polsce, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1968, t. XX, z. 1.
Bukowska-Gorgoni K., Das sächsisch-magdeburgische Recht und die vermögensrechtlichen Verhältnisse in den polnischen Städten der Renaissance [w:] D. Willoweit, W. Schich (red.), Studien zur Geschichte des sächsisch-magdeburgischen Rechts in Deutschland und Polen, Frankfurt am Main – Bern – Las Vegas 1979.
Carls W., Rechtsquellen sächsisch-magdeburgischen Rechts im Untersuchungsgebiet Polen [w:] I. Bily, W. Carls, K. Gönczi, Sächsisch-magdeburgisches Recht in Polen: Untersuchungen zur Geschichte des Rechts und seiner Sprache, Berlin – Boston 2011.
Dargun L., o źródłach prawa miast polskich w wieku szesnastym. II. o źródłach porządku sądowego spraw miejskich Prawa Magdeburskiego przez Bartłomieja Groickiego, „Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności” 1891, t. 25.
Estreicher S., Kultura prawnicza w Polsce XVI wieku, Kraków 1931.
Głąb Z., Zbrodnia i kara – z dziejów przestępczości w małym mieście w XVII wieku (na przykładzie Lutomierska), część II, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2008, t. XII.
Grabarczyk T., Na gardle karanie. Kara śmierci w średniowiecznej Polsce, Warszawa 2008.
Handwörterbuch zur deutschen Rechtsgeschichte, 31. Lieferung, Berlin 1989.
Kamińska K., Lokacje miast na prawie magdeburskim na ziemiach polskich do 1370 r. (studium historycznoprawne), Toruń 1990.
Koredczuk J., Ius gladii [w:] P. Jurek (red.), W kręgu dziejów wymiaru sprawiedliwości. Materiały III Konferencji historyków państwa i prawa, Karłów 7–9 września 1999, Wrocław 2000.
Kowalski G.M., Bartłomiej Groicki – prawnik polskiego Odrodzenia [w:] Bartłomiej Groicki. Prawnik polskiego Odrodzenia. Wystawa w 400-setną rocznicę śmierci, Kraków 2005.
Kowalski G.M., Wstęp [w:] Ius municipale, to jest prawo miejskie magdeburskie…, wyd. i oprac. G.M. Kowalski, Kraków 2011.
Kowalski G.M., Wstęp [w:] Speculum Saxonum albo prawo saskie…, t. 1, wyd. i oprac. G.M. Kowalski, Kraków 2016.
Kulejewska-Topolska Z., Oznaczenia i klasyfikacje miast w dawnej Polsce, XVI–XVIII w., „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1956, t. VIII, z. 2.
Kutrzeba S., Historja źródeł dawnego prawa polskiego, Kraków 1987.
Kwiatkowska I., Die Stellung des sächsisch-magdeburgischen Rechts in der Normenhierarchie nach den Anschauungen polnischer Juristen des 16. uns 17. Jahrhunderts [w:] D. Willoweit, W. Schich (red.), Studien zur Geschichte des sächsisch-magdeburgischen Rechts in Deutschland und Polen, Frankfurt am Main – Bern – Las Vegas 1979.
Lück H., Aspects of the transfer of the Saxon-Magdeburg Law to Central and Eastern Europe, „Rechtsgeschichte – Legal History” 2014, nr 22.
Lück H., Gerichtsstätten und Gerichtssymbolik [w:] G. Köster, Ch. Link (red.), Faszination Stadt. Die Urbanisierung Europas in Mittelalter und das Magdeburger Recht, Magdeburg 2019.
Lück H., Prawo magdeburskie jako czynnik identyfikacji europejskiej rodziny miast [w:] Europejskie miasta prawa magdeburskiego. Tradycja, dziedzictwo, identyfikacja, Kraków 2007.
Lück H., Woher kommt das Lehnrecht des Sachsenspiegels? [w:] K.-H. Spieß (red.), Vorträge und Forschungen: Ausbildung und Verbreitung des Lehnwesens im Reich und in Italien im 12. und 13. Jahrhundert, Konstanz 2013.
Ławrynowicz O., Treści ideowe broni rycerskiej w Polsce wieków średnich, Łódź 2005.
Maisel W., Archeologia prawna Europy, Warszawa 1989.
Maisel W., Archeologia prawna Polski, Warszawa 1982.
Maisel W., Poznańskie prawo karne do końca XVI wieku, Poznań 1963.
Mikołajczyk M., Proces kryminalny w miastach Małopolski XVI–XVIII wieku, Katowice 2013.
Mikołajczyk M., Przestępstwo i kara w prawie miast Polski południowej XVI–XVIII wieku, Katowice 1998.
Mikuła M., Die Modifizierung des Erb- und Familienrechts im Magdeburger Weichbildrecht (Einführung zum Thema) [w:] D. Janicka (red.), Judiciary and Society between Privacy and Publicity. 8th Conference on Legal History in the Baltic Sea Area, Toruń 2016.
Mikuła M., Prawo miejskie magdeburskie (Ius municipale magdeburgense) w Polsce XIV – pocz. XVI w.: studium o ewolucji i adaptacji prawa, Kraków 2018.
Patkaniowski M., Na marginesie nowego wydania dzieł Bartłomieja Groickiego, „Państwo i Prawo” 1956, t. 11, z. 1.
Pauli L., Die polnische Literatur des Magdeburger Rechts im 16. Jahrhundert [w:] D. Willoweit, W. Schich (red.), Studien zur Geschichte des sächsisch-magdeburgischen Rechts in Deutschland und Polen, Frankfurt am Main – Bern – Las Vegas 1979.
Pauli L., Jan Kirstein Cerasinus (1507–1561). Krakowski prawnik doby odrodzenia. Studium z dziejów praw obcych i literatury prawniczej w Polsce, Kraków 1971.
Polski Słownik Biograficzny, t. III, Kraków 1937.
Polski Słownik Biograficzny, t. VIII, Kraków 1960.
Polski Słownik Biograficzny, t. XI, Kraków 1965.
Polski Słownik Biograficzny, t. XLVII, Kraków 2011.
Puhle M., Magdeburg – średniowieczna metropolia i kolebka prawa magdeburskiego [w:] Europejskie miasta prawa magdeburskiego. Tradycja, dziedzictwo, identyfikacja, Kraków 2007.
Robinson I.S., Church and papacy [w:] J.H. Burns (red.), The Cambridge History of Medieval Political Thought c. 350 – c. 1450, Cambridge, New York 1988.
Rokosz M., Polskie insygnia w średniowiecznych fabułach [w:] J. Banaszkiewicz (red.), Imagines Potestatis: rytuały, symbole i konteksty fabularne władzy zwierzchniej: Polska X–XV w. (z przykładem czeskim i ruskim), Warszawa 1994.
Rymaszewski Z., Król w dawnej Polsce w świetle dokumentów praktyki sądowej, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2002, t. VII.
Rymaszewski Z., Łacińskie teksty Landrechtu Zwierciadła Saskiego w Polsce. Jaskier – tekst główny i noty marginesowe, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica” 1985, nr 18.
Schwineköper B., Zur Deutung der magdeburger Reitersäule [w:] P. Classen, P. Scheibert (red.), Festschrift Percy Ernst Schramm: zu seinem 70. Geburtstag von Schülern und Freunden zugeeignet, t. I, Wiesbaden 1964.
Suski P., Spory wokół gerady i hergewetu w polskim miejskim prawie spadkowym w XVI w. [w:] M. Mikuła (red.), Prawo blisko człowieka. z dziejów prawa rodzinnego i spadkowego, Kraków 2008.
Szymański J., Biecki kat w Wojniczu [w:] J. Chrobaczyński, A. Jureczko, M. Śliwa (red.), Ojczyzna bliższa i dalsza. Studia historyczne ofiarowane Feliksowi Kirykowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, Kraków 1993.
Trzciński M., Miecz katowski, pręgierz, szubienica: zabytki jurysdykcji karnej na Dolnym Śląsku (XIII–XVIII w.), Wrocław 2001.
Weitzel J., Zum Rechtsbegriff der Magdeburger Schöffen [w:] D. Willoweit, W. Schich (red.), Studien zur Geschichte des sächsisch-magdeburgischen Rechts in Deutschland und Polen, Frankfurt am Main – Bern – Las Vegas 1979.
Wojtucki D., Kat i jego warsztat pracy na Śląsku, Górnych Łużycach i hrabstwie kłodzkim, Warszawa 2014.
Wojtucki D., Publiczne miejsca straceń na Dolnym Śląsku od XV do połowy XIX wieku, Katowice 2009.
Zaremska H., Niegodne rzemiosło. Kat w społeczeństwie Polski XIV–XVI w., Warszawa 1986.
Licencja
od 2023 r. 