Tom 30 Nr 3 (2021)
W roku 2016 w Wielkiej Brytanii odbyło się referendum w sprawie opuszczenia przez Brytyjczyków struktur Unii Europejskiej. Dobrych kilka lat później, mimo że decyzja o brexicie zyskała swoją podstawę prawną, na Wyspach nadal panuje impas, o ile nie chaos. W tym czasie dramatycznie malał prestiż Zjednoczonego Królestwa, pogłębiał się zastój niektórych sektorów gospodarki, narastały tendencje decentralizacyjne. Skutki brexitu rozlały się po Europie jak powikłania po ciężkiej chorobie. Na ten stan rzeczy w roku 2020 nałożyła się jeszcze pandemia COVID-19, zadając kolejny bolesny cios nie tylko mieszkańcom Wysp Brytyjskich. Wyraźnie widać, że kryzysy, dramaty i kataklizmy polityczne ostatnich lat nie pozostają bez wpływu na nastroje społeczne.
Ponieważ istotnym barometrem tych nastrojów jest literatura, specjalny numer „Porównań” chcemy poświęcić literackim przedstawieniom przełomów i punktów zwrotnych w najnowszej historii Wysp Brytyjskich, a także całego kontynentu europejskiego. Brexit bowiem nie okazał się panaceum na bolączki tego świata, a raczej przyczynił się do jego rozwibrowania. Mając to na uwadze, chcemy zaprosić literaturoznawców i komparatystów do rozmowy na temat znaczenia brexitu i jego konsekwencji. Stawiamy pytanie, czy brytyjskiego „rozwodu” nie należy rozpatrywać poza wąskim kontekstem Wysp. Czy nie mamy do czynienia ze zjawiskiem symbolicznym, które jest wypadkową procesów o szerszym charakterze? Obserwujemy je nie tylko w Wielkiej Brytanii, ale też w innych krajach Europy i w Stanach Zjednoczonych.
W tym ujęciu brexit staje się przyczynkiem do szerszej dyskusji dotyczącej takich kwestii, jak: szerzenie się narodowych populizmów, zwłaszcza w obliczu ruchów migracyjnych; powracający problem polityczno-kulturowych podziałów w poszczególnych społeczeństwach i panujących w nich napięć tożsamościowych; czy też wreszcie dramatyczny konflikt między dawnym a nowym systemem wartości. To tylko niektóre z tematów, których obrazowanie odnajdujemy we współczesnej literaturze. Jak przepracowują te kwestie pisarze na Wyspach, a jak zareagowały na nie inne europejskie kultury literackie? Czy wcześniej istniały literackie prefiguracje obecnego kryzysu? Kto w wyniku egoizmów narodowych i „polityki podziału/dekompozycji” będzie szczególnie poszkodowany – komu winniśmy jako humaniści empatię i wsparcie? Czy literatura interweniuje w ten stan rzeczy, przedstawiając jakiś antykryzysowy plan, czy jej horyzont wyznacza raczej diagnozowanie kryzysu? I wreszcie –czy duch brexitu trafił też do europejskiej prozy poza Wyspami, a jeśli tak, to pod jakimi postaciami?
Spodziewamy się, iż zestawienie tak różnych kontekstów kulturowo-literackich pozwoli nie tylko na zarysowanie szerszego horyzontu znaczeniowego, ale będzie okazją do fascynującej dyskusji. Szczególnie zależy nam przy tym na wypracowaniu międzykulturowej perspektywy, której walor poznawczy może okazać się istotny nie tylko dla humanistów.
